Có lần đi trên đường, tôi thấy mấy đứa nhỏ xúm lại trước cổng trường. Ở giữa là một thằng bé bị đẩy tới, xô lui. Nó cúi mặt, hai tay ôm chặt cái cặp, run rẩy như chiếc lá gặp gió to. Vậy mà xung quanh, nhiều ánh mắt dửng dưng. Có đứa quay lưng bỏ đi, có đứa cười hùa. Tôi cũng đứng lặng một lúc, trong ngực dấy lên một cục nghẹn. Khi thằng bé kia chạy mất hút, tôi mới thấy mình vừa bỏ qua một điều gì đó. Lúc ấy, tôi đã chọn im lặng. Và hóa ra, im lặng cũng là một cách góp tay cho cái ác.
Người ta thường nói im lặng là vàng. Nhưng đâu phải lúc nào cũng thế. Có những im lặng làm người ta thanh thản, khép lại một cuộc tranh cãi vô ích. Nhưng cũng có những im lặng làm lòng mình nặng như đá. Nhất là khi trước mắt ta là bất công, là nỗi đau của ai đó. Chẳng cần phải vung tay đánh người, chẳng cần phải buông một lời cay nghiệt. Chỉ cần quay mặt đi, chỉ cần giả vờ không thấy… thế là cái xấu đã có thêm một kẻ đứng về phía nó.
Trong xóm tôi có chị hàng xóm, nhiều năm bị chồng vũ phu đánh đập. Người ta biết cả, nhưng hiếm ai nói một lời. Có khi nghe tiếng đổ vỡ trong đêm, người ta chỉ im lặng kéo chăn trùm kín đầu. Rồi sáng ra vẫn gặp chị ở đầu ngõ, với gương mặt tím bầm mà gượng gạo nở nụ cười. Lúc ấy, tôi thấy cái im lặng của xóm mình thật đáng sợ. Nó làm chị cô đơn hơn cả những cú đòn. Người chồng kia hung hãn hơn vì biết rằng chẳng ai dám lên tiếng. Và chị thì dần chấp nhận rằng mình phải chịu đựng một mình.
Nhiều người biện minh rằng, lên tiếng rồi cũng chẳng thay đổi được gì. Nhưng đâu ai biết, một câu nói thôi cũng có thể cho người khốn khổ thêm niềm tin. Một cái can ngăn nhỏ thôi, biết đâu đã cứu được ai đó khỏi một vết sẹo dài dằng dặc. Cái xấu, cái ác, nó lớn lên từng ngày chính nhờ những cái đầu cúi xuống, những đôi mắt quay đi.
Trong đời sống xã hội, chúng ta cũng dễ dàng thấy điều ấy. Một quan chức tham nhũng, một kẻ lợi dụng quyền lực để trục lợi… đâu thể một mình mà làm được. Họ mạnh lên là vì xung quanh đầy rẫy những kẻ im lặng. Im lặng vì sợ mất ghế. Im lặng vì sợ liên lụy. Im lặng vì nghĩ “không phải chuyện của mình”. Nhưng thử nghĩ, nếu ai cũng im, thì cái ác sẽ mặc nhiên tung hoành.
Có khi trong lớp, một đứa bị cả nhóm trêu chọc, xô đẩy, chửi bới. Cả phòng đầy người, tiếng cười rộ lên, nhưng hiếm ai dám đứng ra bênh vực. Nạn nhân cúi gằm, chịu nhục trong im lặng. Đám đông tưởng mình vô can, nhưng sự câm nín ấy lại chính là thứ tiếp sức cho kẻ bắt nạt. Ở chỗ làm, có những người bị đối xử bất công, bị chèn ép, bị đổ lỗi. Đồng nghiệp ai cũng thấy, nhưng không ai lên tiếng. Người thì sợ mất lòng cấp trên, người thì chỉ lo cho mình. Thế là bất công cứ tiếp diễn, còn sự im lặng thì trở thành tấm khiên che chắn cho kẻ có quyền. Có những đứa trẻ bị bạo hành ngay giữa ban ngày, hàng xóm nghe tiếng kêu cứu mà vẫn vờ như không thấy. Cái ác không cần nhiều sức mạnh để tồn tại. Nó chỉ cần sự thờ ơ. Và sự thờ ơ ấy chính là hình thức tàn nhẫn nhất của im lặng.
Dĩ nhiên, không phải sự im lặng nào cũng đáng trách. Có lúc, im lặng là cần thiết để chờ đúng thời điểm, để tránh gây thêm tổn thương. Nhưng sự im lặng ấy phải đi kèm với hành động, với sự tìm cách giúp đỡ. Nếu im lặng chỉ để rũ bỏ trách nhiệm, thì đó chính là đồng lõa.
Đàn ông vẫn hay được dạy rằng, im lặng là bản lĩnh. Nhưng bản lĩnh thật sự không nằm ở việc im lặng, mà ở chỗ dám nói ra sự thật, dám đứng về phía công lý. Bản lĩnh là khi dám bảo vệ kẻ yếu hơn mình, dám can ngăn khi thấy cái sai, dám chịu trách nhiệm cho tiếng nói của mình. Im lặng thì dễ hơn, an toàn hơn. Nhưng cái dễ ấy lại gieo ra bao nhiêu nỗi đau không tên.
Tôi từng nghe ai đó nói: “Cái ác không cần ai cổ vũ. Nó chỉ cần những người tốt im lặng.” Câu ấy nghe buồn nhưng đúng. Nếu trong một tập thể, mười người thấy sai mà chín người im, thì cái ác sẽ thắng. Nó thắng không phải vì nó mạnh, mà vì nó được dung túng.
Nói ra thì khó, hành động thì khó. Nhưng nếu không ai làm, thì xã hội này sẽ trở thành một nơi lạnh lẽo. Một lời nói công bằng có thể không thay đổi cả thế giới, nhưng nó thay đổi ít nhất một người – người đang bị tổn thương. Một hành động nhỏ có thể không xóa hết bất công, nhưng nó giữ lại trong lòng ta sự thanh thản.
Đời người ngắn ngủi. Thà rằng mình nói một lời ngay thẳng để lòng nhẹ nhõm, còn hơn im lặng rồi suốt đời day dứt. Cái im lặng hôm nay có thể để lại một vết thương khó lành cho người khác, và một vết gợn không bao giờ tan cho chính mình. Vì vậy, khi đối diện với cái sai, hãy nhớ: im lặng không phải là trung lập. Im lặng chính là đồng lõa. Và đôi khi, chỉ cần một người dám lên tiếng, bóng tối đã bớt đi một phần.